عشق است زنده یاد ناصر خان حجازی و استقلال

همه‌چیز از بعد از شکست‌ مقابل الدحیل آغاز شد. یک‌ شکست 4 گله در یک بازی دیدنی، فرهاد مجیدی و کادرش را به فکر ترمیم اساسی ساختار دفاعی استقلال انداخت. بنابراین استقلال از دیدار برگشت مقابل الدحیل، رو به دفاع با آرایش 1-1-4-4 آورد؛ هرچند که به مانند قبل با آرایش پایه‌ی 1-3-2-4 به میدان‌ می‌رفت( تصویر 1).

 

تصویر 1: آرایش 1-1-4-4 استقلال به هنگام دفاع در بازی برگشت با الدحیل.

 

 در 3 بازی با آرایش 1-1-4-4، استقلال تنها 2 گل را دریافت کرد که از آن 2 گل یکی هم از روی نقطه‌ی پنالتی به دست آمد. با این حال آبی‌پوشان مقابل الاهلی و الشرطه در دیدار برگشت کم موقعیت به حریف ندادند. اما این تغییر آرایش دفاعی با چه هدفی صورت گرفت؟

استقلال قصد داشت با این کار دو هافبک میانی را جلوی 4 مدافعش داشته باشد و با حمایت این دو نفر و هافبک‌های کناری خود، در سمتی که توپ جریان دارد، برتری عددی ایجاد کند و اصطلاحاً با ایجاد «Zonal Pressing»، تیم حریف را در یک گوشه‌ی‌ زمین خفه کند. در این راه استقلال با دو مشکل مواجه شد؛ 1- کشیده شدن هر دو هافبک میانی استقلال به سمت توپ باعث می‌شد این تیم در جلوی 4 مدافع خود دیگر بازیکنی نداشته باشد و منطقه‌ی 14 این تیم خالی شود.( تصویر 2)

 

تصویر 2: حضور مهدی‌پور، یکی از دو هافبک میانی استقلال، در فضای بین دو مدافع میانی، این فرصت را به غلامی می‌دهد تا در صورت دریبل‌خوردن‌ وریا، او را پوشش دهد. رضاوند، دیگر هافبک میانی استقلال، به سمت توپ رفته تا به وریا و موسوی در بازپس‌گیری توپ کمک کند. اسماعیلی، هافبک سمت چپ استقلال، مجبور شده برای پوشش جای خالی مهدی‌پور-رضاوند، به مرکز زمین متمایل شود، اما این کار را با تأخیر انجام می‌دهد و عملاً بازیکن الاهلی در آن فضا آزاد است.

 

2- اگر تیم حریف منطقه‌ی بازی را تعویض می‌کرد، یونیت دفاعی استقلال نمی‌توانست به‌صورت‌ منظم از یک سمت به سمت دیگر شیفت شود و معمولاً به حریف موقعیت می‌داد.( تصویر 3 و 4)

 

تصویر 3: تجمع بازیکنان استقلال در سمت توپ و تعویض منطقه‌ی بازیکن الدحیل.

 

تصویر 4: ادامه‌ی صحنه‌ی قبل: با یک تعویض منطقه، بازیکن الدحیل در موقعیت ارسال قرار می‌گیرد. ارسالی که منجر به اعلام پنالتی به ضرر استقلال می‌شود.

بازگشت به 3 دفاع!
بعد از بازگشت استقلال از آسیا، فرهاد مجیدی در اولین بازی خود رو به آرایش 3 دفاعه آورد؛ تصمیمی که در نگاه اول بسیار تعجب‌برانگیز بود، زیرا مجیدی فصل گذشته هم ابتدا کار خود را با آرایش 3 دفاعه در استقلال آغاز کرد، اما خیلی زود به آرایش 4 دفاعه رفت. این بار به‌نظر می‌رسید فرهاد برای بازی دربی و با دو هدف به آرایش 3 دفاعه بازگشته بود: 1- تشکیل عرض 3 نفره در فاز اول بازی‌سازی بدون نیاز به اضافه شدن یک از هافبک‌های تیم به فضای بین دو دفاع( به‌ویژه بعد از تجربه‌ی تلخ ریگی در بازی با الدحیل به عنوان نفر وسط عرض 3 نفره‌ی استقلال) 2- افزایش عرض تیم هنگام دفاع با حضور 3 مدافع میانی + 2 پیستون برای جلوگیری از شکل‌گیری برتری‌های عددی پرسپولیس در جناحین.

تجربه‌ی استفاده از دفاع 3 نفره مقابل ذوب‌آهن چندان برای فرهاد موفقیت‌آمیز نبود. دروازه‌ی استقلال خیلی زود باز شد و همین مسئله باعث فرو رفتن ذوبی‌ها در لاک دفاعی شد؛ بنابراین آن‌ها با تنها 31? مالکیت توپ، چندان فرصت ساخت بازی خود را پیدا نکردند و بیش‌تر فرصت‌هایشان روی ضد‌حمله‌ و توپ‌های بلند شکل گرفت. هیچ کس نفهمید آیا هارمونی لازم میان 5 نفر عقب زمین استقلال و 3 نفر جلوییشان به هنگام دفاع آبی‌ها با آرایش 2-3-5 وجود دارد یا خیر، زیرا استقلال فرصت فرو رفتن در لاک دفاعی خود را مقابل ذوب پیدا نکرد. به هنگام بازی‌سازی هم خود کادرفنی استقلال با تغییر آرایش‌های‌ مداومش در بازی با ذوب( استقلال 4 بار آرایش ساخت بازی خود را تغییر داد) فرصت شکل‌گیری هماهنگی را از بازیکنان استقلال گرفت.

 

قمار فرهاد در دربی؛ اصرار به خط دفاع 3 نفره.
با همه‌ی این تفاسیر، فرهاد مجیدی و کادرش دست به قمار بزرگی زدند و در بازی  دربی هم با همان آرایش 2-5-3 به‌ میدان رفتند( تصویر 5)

 

تصویر 5: آرایش پایه‌ی 2-4-4 پرسپولیس و 2-5-3 استقلال در شروع مسابقه.

 

برخلاف تصور، استقلال بازی را بسیار خوب آغاز کرد. آن‌ها به هنگام ساخت بازی یکی از دو آرایش 2-4-1-3 یا 2-3-2-3 را به‌ خود می‌گرفتند؛ در حالت اول، ریگی جلوی 3 مدافع حضور داشت و جلوی او مهدی‌پور و میلیچ، هم‌عرض وریا و نادری می‌شدند. در حالت دوم، ریگی و مهدی‌پور جلوی 3 مدافع قرار می‌گرفتند و میلیچ هم‌عرض نادری و وریا. 2 مهاجم تیم هم قایدی و مطهری بودند.( تصاویر 6، 7 )

 

تصویر 6: آرایش 2-4-1-3 استقلال هنگام ساخت بازی. دو مهاجم تیم مطهری و قایدی‌اند که در این تصویر نیفتاده‌اند.

 

تصویر 7: آرایش 2-3-2-3 استقلال هنگام ساخت بازی از عقب زمین.

 

 

برتری عددی 3 به 2 مدافعان میانی استقلال نسبت به دو مهاجم پرسپولیس، همیشه یکی از مدافعان میانی آبی‌ها را آزاد می‌گذاشت؛ از سوی دیگر، مسعود ریگی هم به زیبایی هرچه تمام‌تر خود را میان دو مهاجم پرسپولیس جای‌ می‌داد؛ در نتیجه یکی از 3 مدافع استقلال می‌توانست ریگی را صاحب توپ کند و او هم با یک پاس قطری، وریا یا نادری را در یکی از دو جناح آزاد کند. اتفاقی که مشابه آن را در دیدار با ذوب‌آهن هم دیده بودیم.( تصاویر 8، 9، 10، 11 و‌ 12)

 

تصویر 8: آرایش 2-4-1-3 استقلال هنگام ساخت بازی که «3» و «1» آن در این تصویر مشخص است؛ جای‌گیری عالی ریگی میان دو مهاجم پرسپولیس و ارسال پاس قطری او برای وریا.

 

تصویر 9: ادامه‌ی صحنه‌ی قبل. آرایش 2-4-1-3 استقلال هنگام ساخت بازی از عقب زمین که «4» آن در این تصویر مشخص است. پاس قطری دیدنی ریگی هم به وریا می‌رسد.

 

تصویر 10: گراف پاس‌‌های مسعود ریگی مقابل پرسپولیس از چپ به راست. دایره‌های بزرگ مبدأ و دایره‌های کوچک مقصد پاس‌ها هستند. با کمی دقت می‌توان‌ دریافت ریگی در این دیدار به تعداد مناسبی پاس‌‌های تعویض منطقه و قطری ارسال کرده است.

 

تصویر 11: ارسال پاس قطری توسط ریگی به هدف میلیچ.

 

تصویر 12: ادامه‌ی صحنه‌ی قبل.

 

 

استقلال با این آرایش و حربه‌هایی که به کار بسته بود، در 20 دقیقه‌ی اول بار‌ها و بارها توانست پرسینگ شدید پرسپولیس را که با 5 یا 6 نفر صورت می‌گرفت بشکند و خلق موقعیت کند. اما عجیب آن بود که هرچی بازی جلوتر رفت( تا قبل از گل پرسپولیس) تمایل استقلال به شروع مجدد‌های بلند مظاهری بیش‌تر شد! این در حالی بود  که نه تنها استقلال به خوبی توانسته بود از فاز 1 به 2 بازی‌سازی خود برود، بلکه در جلوی زمین هم بجز ارسلان، مهره‌ی سرزن دیگری مقابل سید جلال و کنعانی نداشت. استقلال از 10 شروع مجدد رشید، 5 بار توانست ضربات سر اول را بزند.

بعد از دریافت گل، استقلال به مدت 10 دقیقه دوباره رو به ساخت بازی از عقب زمین آورد؛ آن‌ها این بار آرایش تهاجمی‌تر 5-2-3 به خود گرفتند ( تصاویر 13 و‌14)

 

تصویر 13: ساخت بازی استقلال با آرایش 5-2-3 و تشکیل عرص 3 نفره در فاز اول بازی‌سازی با اضافه‌شدن مهدی‌پور به فضای میان غلامی-یزدانی.

 

تصویر 14: ادامه‌ی صحنه‌ی قبل؛ ساخت بازی استقلال با آرایش 5-2-3 که «2» و «5» آن در این تصویر مشخص‌اند.

 

و روی تحرک بالای اسماعیلی به خصوص در منطقه‌ی 14، توانستند خطرات خوبی را روی دروازه‌ی پرسپولیس ایجاد کنند( از جمله‌ موقعیت دیاباته‌ که اسماعیلی در شکل‌گیری آن بسیار مؤثر بود)، اما آبی‌ها خیلی زود و از دقیقه‌ی 70 به بعد، درست مشابه با بازی ذوب‌آهن، رو به ارسال‌های مستقیم از خط دفاع آوردند. ارسال‌هایی که هیچ ثمره‌ای برای آبی‌پوشان نداشت. به نظر می‌رسید خود کادرفنی استقلال قبل از همه توانایی‌های نفرات تیمش را در بازی‌سازی از راه زمین و از نه راه هوا! دست کم گرفته باشد.

 

ضعف‌های پرشمار در ساختار دفاعی
فرهاد مجیدی به درستی در کنفرانس مطبوعاتی بعد از بازی با ذوب اشاره داشت که ضعف استقلال در دفاع تیمی و نه در دفاع فردی است. شاید مدافعان میانی استقلال از لحاظ کیفی فوق‌العاده‌‌ نباشند و  حتی مهره‌ای چون وریا غفوری آگاهی محیطی گذشته‌اش در کار‌های دفاعی را نداشته باشد، اما جلوتر از همه‌ی این‌ها، ساختار دفاعی آبی‌پوشان با ضعف‌های جدی‌ مواجه است. به همین بازی با دربی برمی‌گردیم؛ جایی که استقلال با آرایش 2-3-5 دفاع می‌کرد و یک یونیت 3+5 در جلوی دفاع این تیم شکل گرفته بود؛ یونیتی که این‌قدر تمرکز خودش را روی بستن کانال‌های کناری و نیم‌فضاها( مناطقی که اغلب موقعیت‌های پرسپولیس این فصل از آن‌جاها شکل گرفته) گذاشته بود که کاملاً از منطقه‌ی 14، مهم‌ترین منطقه‌ی زمین فوتبال برای خلق‌ موقعیت، غافل شده بود. 3 مدافع میانی استقلال، به شکل افراطی برای مهار دو مهاجم پرسپولیس جمع بازی می‌کردند. این جمع بازی کردن به حدی بود که میان مدافع میانی سمت چپ استقلال، مرادمند، و پیستون سمت چپ استقلال( نادری) و البته متقابلاً در سمت دیگر زمین، فضای زیادی ایجاد می‌شد و گهگاهی یکی از 3 هافبک میانی استقلال را مجبور می‌کرد برای پوشش این فضا به 5 نفر عقب زمین اضافه شود. ایجاد فضا میان 5 مدافع، اتفاقی‌ست که کم‌تر به‌‌وقوع‌‌ می‌پیوندد. به‌‌واقع شما خط دفاع خود را از 4 نفر به 5 نفر تبدیل می‌کنید تا تمام عرض زمین را پوشش دهید و دیگر نیازی به اضافه شدن هافبک‌هایتان‌ برای‌ پوشش فضاهای بین مدافعانتان نباشد. ایراد دیگر این بود که 3 مدافع میانی استقلال هیچ تمایلی به خارج شدن از محوطه‌ی جریمه‌ی خودی به هنگام دفاع نداشتند؛ در حالی که حضور 3 مدافع میانی این امکان را به شما می‌دهد در صورت لزوم یکی از 3 مدافع‌‌ میانی برای مهار مهاجم نوک حریف که از محوطه‌ی جریمه خارج شده، با او برود، زیرا می‌داند دو مدافع دیگر برای پوشش او حاضر خواهند بود. ( تصاویر 15‌ و 16)

 

تصویر 15: فاصله‌ی بسیار زیاد ایجاد شده میان نادری و مرادمند، میلیچ را مجبور کرده برای مهار کامیابی‌نیا به آن فضا رود، در نتیجه پرسپولیس در مرکز زمین با حضور پهلوان-نوراللهی-ترابی، مقابل ریگی-مهدی‌پور برتری عددی به‌دست آورده است. حال منطقه‌ی 14 خالی شده‌است. ریگی می‌توانست به آن فضا برود یا حداقل یکی از 3 مدافع استقلال برای پوشش آن فضا سریع‌تر از محوطه‌ی جریمه خارج شوند.

 

تصویر 16: ادامه‌ی صحنه‌ی قبل. تأخیر غلامی در جدا شدن از خط دفاع و عدم پوشش فضای پشت سر مهدی‌پور توسط ریگی، فضای شوت‌زنی به ترابی از منطقه‌ی 14 می‌دهد.

 

ایراد سوم به عدم هماهنگی 3 هافبک جلوی 5 مدافع استقلال در پوشش هم‌دیگر برمی‌گشت. وقتی توپ به یک سمت زمین می‌رفت، دو نفر از 3 هافبک استقلال به همان سمت می‌رفتند تا برتری عددی پرسپولیس را در سمت توپ از بین ببرند. در چنین حالتی معمولاً هافبک سوم باید مراقب پوشش منطقه‌ی 14 باشد، اما استقرار اشتباه 3 هافبک میانی استقلال همواره این منطقه را خالی می‌گذاشت و در نهایت هم دروازه‌‌ی استقلال از همین فضا باز شد. ( تصاویر 17، 18 و 19)

 

تصویر 17: دو هافبک از سه هافبک استقلال، ریگی و میلیچ، به جناح توپ آمده‌اند، هافبک سوم، مهدی‌پور، منطقه‌ی 14 را پوشش نداده است و ترابی به راحتی می‌تواند به آن فضا نفوذ کند.

 

تصویر 18: احمد‌ نوراللهی به زیبایی منطقه‌ی بازی را عوض می‌کند تا بازی را به سمتی ببرد که تجمع بازیکنان استقلال کم‌تر است؛ درست مشابه حربه‌ای که الدحیل برای بازکردن‌ دروازه‌ی استقلال بهره برد.

 

تصویر 19: امیری پا به توپ به سمت دروازه‌‌ی استقلال حرکت می‌کند، مهدی‌پور به استقبال او می‌رود، اما دریبل می‌خورد، ریگی برای پوشش مهدی‌پور به سمت امیری متمایل می‌شود، اما میلیچ دیگر برای پوشش ریگی به منطقه‌ی 14 نمی‌رود. هم‌زمان، هیچ یک از 3 مدافع میانی استقلال برای مهار مغانلو با او از محوطه‌ی جریمه خارج نمی‌شوند. دو ایراد از سه ایراد ذکر شده در متن، در این صحنه مشخص است. دروازه‌ی استقلال در ادامه‌ی همین صحنه روی شوت مغانلو و ضربه‌ی آل‌کثیر در ریباند باز می‌شود.

استقلال با وجود تغییراتی که در دو دیدار اخیر در آرایش و ساختار دفاعی تیمش ایجاد کرد، هم‌چنان در دفاع تیمی‌ خود دچار مشکل بود. ایده‌ی فرهاد مجیدی شاید روی کاغذ درست به‌نظر می‌رسید، اما اجرای کامل و درست آرایش 3 دفاعه، چه در فاز حمله و چه در فاز دفاع، نیاز به زمان و تمرینات بسیار بیش‌تری دارد. نمی‌توان تنها دو هفته تیم خود را با این آرایش تمرین داد و بعد به استقبال مهم‌ترین بازی فصل رفت و انتظار داشت 3 هافبکی که برای اولین بار کنار هم‌ قرار گرفته‌اند، بتوانند به درستی هم‌دیگر را پوشش دهند یا 3 مدافع میانی کاملاً آگاه باشند چه زمانی باید از خط دفاع جدا شوند و چه زمانی در خط دفاع باقی بمانند. هر ایده‌ای برای اجرایی شدن، به ماه‌ها تمرین نیاز دارد. این شاید مهم‌ترین درسی باشد که فرهاد و کادرش می‌توانند از نمایش تیمشان در دو بازی اخیر بگیرند.
 علی کمانگری
منبع داده‌های آماری: مجموعه‌‌ی «یازده»